Cmentarz przy ulicy Kopernika

data powstania 1801 r.

cz.Icz.IIcz.III

Początki Łomży związane są z grodziskiem wczesnohistorycznym tzw. Górą Królowej Bony i Wzgórzem Św. Wawrzyńca w Starej Łomży. gdzie stał kościół pod tym wezwaniem, którego wzniesienie przypisywane jest św. Brunonowi z Kwerfurtu, rozebrany w 1765 r. Na planie sytuacyjnym miasta Łomży z 1801 r. miejsce to jest oznaczone „jako teren pierwszego kościoła chrześcijańskiego i parafialnego”. W czasie badań archeologicznych prowadzonych w 1982r. nie natrafiono na ślady Xl-wiecznej świątyni. Natomiast odkryto ruiny kościoła z XV wieku. oraz wielowarstwowe cmentarzysko średniowieczne i nowożytne z XV-XVIII wieku. Wyeksplorowano ponad 100 szkieletów ułożonych w linii wschód-zachód. natrafiając na resztki trumien, monety i części stroju.

Pierwszy cmentarz parafialny w Łomży — po przeniesieniu jej ze Starej Łomży na obecne miejsce w XIV w. — założono przy kościele NMP i Św. Rozesłańców zbudowanym przed 1392 r., a konsekrowanym w 1410r. Kościół położony był wraz z cmentarzem w północno-wschodniej części miasta na tzw. Księżej Górze (obecnie ul. Krzywe Koło). Stał w pewnej odległości od skarpy, bliżej rynku niż obecny kościół kapucynów. Cmentarz niszczony był przez pieszych i konnych, ponieważ prowadziła koło niego droga publiczna do portu i mostu na Narwi.

W 1526 r. parafię przeniesiono do nowo wzniesionego kościoła pw. Św. Michała i Św. Jana Chrzciciela przy ul. Dwornej. Tam zlokalizowano cmentarz grzebalny, który był duży i szeroki. otoczony murem z bramami. Przez cmentarz prowadziło publiczne przejście, przez co teren niszczony był nie tylko przez ludzi, ale i przez zwierzęta.

W okresie międzywojennym natrafiono na szczątki ludzkich szkieletów przy kopaniu rowów wodno-kanalizacyjnych na ul. Dwornej, w pobliżu katedry. Podczas prac przy odwodnieniu katedry, prowadzonych na początku XXI wieku, eksplorowano mnóstwo pochówków na terenie cmentarza przykatedralnego od strony północnej.

Ludzi o większym znaczeniu chowano również w samym kościele, np. ks. kanonika Jana Wojsławskiego — pierwszego proboszcza, członków rodzin Koneckich i Modliszowskich. Nie było to niczym wyjątkowym. Podczas wykopalisk prowadzonych na terenie prezbiterium w latach 2004 – 2006 wydobyto ponad 180 szkieletów głównie osobników płci męskiej.

Od chwili przyjęcia chrześcijaństwa do końca XVIII wieku w Polsce zmarłych grzebano na cmentarzach przykościelnych, natomiast znaczniejsze osobistości — w samych kościołach.

Obecny zespół cmentarny w Łomży obejmuje teren cmentarza rzymsko-katolickiego i byłych cmentarzy ewangelicko-augsburskiego i prawosławnego. Należy do najcenniejszych i najstarszych zabytków tego rodzaju w Polsce. Powstał około 1801 r., w okresie, kiedy Łomża wchodziła w skład „Rejencji Białostockiej” w Prusach Wschodnich i była pod władzą pruską w latach 1794— 1807. Miasto liczyło przy końcu XVIII w. około 1160 mieszkańców.

Cmentarz założony został w wyniku działalności — powołanej do życia w 1797 r. — „Ordnungs Komission”, której zadaniem było zbadanie stanu administracyjno-gospodarczego miast i m.in. uporządkowanie sprawy cmentarzy. Ze względów sanitarnych zamykano cmentarze przykościelne i zakładano nowe, poza obrębem miasta.

Na teren nowego cmentarza grzebalnego w Łomży wybrano piaszczyste wzgórze. należące dawniej do gruntów sołtysa. Znajdował się w odległości .,pół wiorsty” od miasta, przy drodze do Giełczyna i Zawad. Powstał wówczas zespół dwóch cmentarzy przeznaczonych dla katolików i ewangelików. W latach 30-tych XIX w po zachodniej stronie cmentarza ewangelickiego wytyczono cmentarz dla prawosławnych. Pierwotnie obrys cmentarza obejmował 2 morgi i 25 prętów reńskich kwadratowych. Cmentarz otoczony był parkanem, początkowo nie miał wytyczonych uliczek, groby oznaczano kamieniami. W późniejszym okresie porobiono dróżki. wzniesiono także w środku drewnianą kapliczkę z dzwonnicą i ołtarzem Św. Rocha, rozebraną około 1840 roku.

cz.Icz.IIcz.III