Cmentarz przy ulicy Rybaki

data powstania ok. 1820 r.

Stary cmentarz żydowski przy ul. Rybaki w Łomży Stary cmentarz żydowski w Łomży, tzw. stary kirkut usytuowany jest na wzgórzu pomiędzy ul. Rybaki, a ul. Woziwodzką. Powstał ok. 1820 r. na terenie leżącym poza granicami miasta, obok częściowo zasiedlonego przez Żydów osiedla Rybaki. „Mogiłki żydowskie” pierwotnie miały kształt nieregularnego kwadratu z drogą dojazdową i znajdowały się na szczycie wzgórza. Ówczesne granice cmentarza nakreślone są na „Planie Restauracyjno Sytuacyjnym Miasta Obwodowego ŁOMŻY w Województwie Augustowskim zrysowanym 24 lipca 1823 r.” Ten Plan znamy z kopii sporządzonej w 1865 r. Plan ów pokazuje także lokalizację majętności żydowskich w Łomży w tym działki z dwoma domami murowanymi i siedmioma domami drewnianymi na Starym Rynku, dwa domy murowane i pięć drewnianych przy ul Rządowej, cztery domy drewniane przy ul. Długiej, dwa domy drewniane przy Nowym Rynku (ob. Plac T. Kościuszki). Jest też wrysowana istniejąca już w tym czasie ulica Żydowska.

Z biegiem lat powierzchnia cmentarza ulegała powiększeniu. Obrazuje to „Plan Miasta Łomży z 15.04.1873 r.” sporządzony przez Antoniego Majewskiego. Obszar starego żydowskiego cmentarza jest już dużo większy, zbliżony kształtem do stanu obecnego. Na planie w narożniku ul. Szkolnej i ul. Senatorskiej wrysowano budynek szkoły żydowskiej.

W 1892 roku gubernialne władze cywilne zabroniły grzebać zmarłych na cmentarzu, który był już przepełniony. Ostatni znany pochówek odbył się w 1942 roku, w czasie wojny gdy Żydzi w Łomży nie mieli dostępu do swojego nowego cmentarza. W chwili obecnej na powierzchni 1,5 ha zachowało się około 150 macew, zgromadzonych w trzech lapidariach. Ma to związek z nowym zagospodarowaniem terenu cmentarza wykonanym w latach 80-tych XX w. przez władze Łomży w porozumieniu z przedstawicielami społeczności żydowskiej z Warszawy. Teren starego cmentarza nabrał wówczas charakteru parkowego z aleją przebiegającą przez wzgórze, łączącą ul. Woziwodzką z ul. Rybaki, a także z wtórnym posadowieniem zachowanych nagrobków. Po roku 1892, po zamknięciu tego cmentarza zmarli byli chowani na nowym cmentarzu żydowskim przy ul. Wąskiej.